A planety szaleją, szaleją, szaleją

Maanam

Planeta to obiekt astronomiczny okrążający gwiazdę lub pozostałości gwiezdne, w którego wnętrzu nie zachodzą reakcje termojądrowe, wystarczająco duży, aby uzyskać prawie kulisty kształt oraz osiągnąć dominację w przestrzeni wokół swojej orbity. W odróżnieniu od gwiazd, świecących światłem własnym, planety świecą światłem odbitym.
Planety możemy podzielić ze względu na budowę na planety gazowe oraz skaliste.

Planety Układu Słonecznego

W Układzie Słonecznym jest 8 planet: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran i Neptun. Encyklopedia pozasłonecznych układów planetarnych w 2017 roku potwierdzała istnienie 3727 planet poza Układem Słonecznym.

W starożytności „planeta” to było jedno z siedmiu jasnych ciał na nieboskłonie: Merkurego, Wenus, Marsa, Jowisza, Saturna, a także Słońce i Księżyc. W czasach nowożytnych zauważono, że dwa ostatnie mają inną charakterystykę, dlatego wyłączono je z tego grona. Do planet natomiast dodano Ziemię.

W 1781 r. odkryto Urana.

Początkowo do planet zaliczano także odkrywane w XIX wieku obiekty krążące między orbitami Marsa i Jowisza. Po pół wieku obserwacji Ceres, Pallas, Juno i Westa postanowiono jednak zaliczyć do osobnej kategorii i tak poznaliśmy pierwsze planetoidy. Były znacznie mniejsze od dotychczas znanych planet. Wszystkie również miały zbliżone orbity i tworzyły tzw. pas planetoid.

W 1846 r. odkryty został Neptun.

W 1930 r. za orbitą Neptuna odkryto Plutona. Początkowo sądzono, że jest większy od Ziemi, dlatego został uznany za dziewiątą planetę i ten status utrzymał przez wiele lat, nawet po tym, kiedy okazało się, że jest mniejszy niż pierwotnie zakładano.

Zmiany przyszły wraz z kolejnymi odkryciami. Pluton okazał się jednym z wielu obiektów pasa Kuipera. W 2005 r. odkryto Eris, która była tylko nieznacznie mniejsza od Plutona. Dlatego w 2006 r. Pluton został wykluczony z grona planet, ale ponieważ był większy od planetoid, został zaliczony do planet karłowatych. Od 2008 r. planety karłowate krążące za orbitą Neptuna noszą nazwę plutoidy.

Planety poza Układem Słonecznym

Astronomowie podejrzewali, że oprócz znanych planet istnieją inne planety poza Układem Słonecznym. Pierwsze takie planety odkryto jednak dopiero 1992 r., ale później poszło już szybko i do 2017 roku odkryto 3727 planet pozasłonecznych.

Planetą pozasłoneczną jest obiekt, który:

• okrąża gwiazdę lub pozostałości gwiezdne;
• posiada masę mniejszą, niż masa wymagana do przeprowadzenia fuzji jądrowej deuteru (ok. 13 mas Jowisza);
• spełnia wymagania minimalnej masy takie same, jak w przypadku planet Układu Słonecznego (obecnie: kryterium równowagi hydrostatycznej).

Niegwiazdowe obiekty o masie większej od minimalnej masy wymaganej do przeprowadzenia fuzji deuteru są nazywane brązowymi karłami.

Ciekawostki o planetach

W większości języków, nazwy pochodzące od rzymskich bogów są takie same. Inaczej jest np. w Grecji i Chinach.

Wszystkie planety Układu Słonecznego krążą wokół Słońca w tym samym kierunku – przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, patrząc znad północnego bieguna Słońca. Okres obiegu (rok) zależny jest od odległości od Słońca – im dalej planeta krąży wokół gwiazdy centralnej, tym dłuższy dystans musi pokonać i tym wolniej porusza się po orbicie (ze względu na mniejsze oddziaływanie grawitacyjne Słońca).

Planety obracają się również wokół własnej osi – okres jednego takiego obrotu planety jest znany jako jej doba gwiazdowa. Prawie wszystkie planety rotują w tym samym kierunku, przeciwnym do ruchów wskazówek zegara. Wyjątkiem jest Wenus, a jedną z hipotez tłumaczących ten fakt jest uderzenie masywnej planetoidy w początkowym okresie istnienia Układu Słonecznego. Ze względu na duże nachylenie osi Urana, kierunek jego obrotu jest określany na zasadzie umowy jako przeciwny do ruchu wskazówek zegara. Tak duże nachylenie ma wpływ na wiele innych aspektów związanych z ruchem Urana. Długości dni planetarnych są różne. Pełny obrót zajmuje Wenus ponad 243 dni ziemskie, natomiast gazowe olbrzymy rotują w kilka godzin (Jowisz – 9,925 godziny).

Każda z planet Układu Słonecznego posiada atmosferę, choć każda jest inna. Najcieńsza jest wokół Merkurego. Wokół gazowych olbrzymów atmosfera jest złożona głównie z wodoru i helu, wokół Wenus i Marsa występuje głównie dwutlenek węgla i azot, unikalna atmosfera Ziemi składa się głównie z azotu i tlenu.