Brak wpisów
Niestety, nie znaleziono żadnych wpisów. Dostosuj kryteria wyszukiwania i spróbuj ponownie.
Google Map niezaładowana
Niestety, nie można załadować Google Maps API.
Kiedy pszczoła zniknie z powierzchni Ziemi, człowiekowi pozostaną już tylko cztery lata życia. Skoro nie będzie pszczół, nie będzie też zapylania. Zabraknie więc roślin, potem zwierząt, wreszcie przyjdzie kolej na człowieka…
Karol Darwin, biolog angielski 1809-1882
Pierwszym owadem zapylającym, jaki przychodzi wszystkim do głowy jest pszczoła miodna (Apis mellifera). Jednak w tej grupie jest znacznie więcej owadów np. dziko żyjące pszczoły, motyle oraz muchówki. Owady te są niezbędne dla zachowania bioróżnorodności roślinnej, a także do owocowania i rozmnażania roślin dzikich oraz upraw. Zapylacze mają decydujący wpływ na gospodarkę żywnościową całego świata.
Około 87% gatunków roślin okrytonasiennych jest zależna od zapylenia. Zapylanie to proces rozmnażania roślin, który polega na przeniesieniu pyłku z pręcika jednego kwiatu na znamię słupka innego, co prowadzi do powstania nasion i zapewnia zmienność genetyczną roślin. Największą grupą wśród zapylaczy są owady, które wpływają na plonowanie około 75% gatunków roślin uprawnych: drzew i krzewów owocowych, warzyw i roślin paszowych.
Zapylacze są to owady – oraz inne zwierzęta – dzięki którym następuje zapylenie krzyżowe roślin. Dokonują tego odwiedzając kolejne kwiaty. Ponieważ żywią się nektarem i pyłkiem, przy okazji przenoszą je pomiędzy roślinami. W Polsce na tę grupę składają się błonkówki (Hymenoptera) z nadrodziny Apoidea, czyli pszczoły, ale także muchówki (Diptera), motyle (Lepidoptera), chrząszcze (Coleoptera) i przylżeńce (Thysanoptera).
Pszczoły
Formy dojrzałe i larwy pszczół odżywiają się nektarem i/lub pyłkiem. W aparacie gębowym typu ssąco-gryzącego znajduje się języczek o długości od 1 do 15 mm. Pszczoły są szczególnie dobrze przystosowane do zapylania dzięki licznym włoskom i szczecinkom pokrywającym ich ciało oraz specjalnym strukturom umożliwiającym gromadzenie i transport pyłku. Większość pszczół przenosi pyłek na trzeciej parze odnóży gęsto pokrytych włoskami lub w koszyczkach jak pszczoła miodna i trzmiele. Pszczoły z rodziny miesiarkowatych (Megachilidae) zbierają i transportują pyłek na brzusznej stronie odwłoka, pokrytej gęstą szczoteczką włosków sczesujących pyłek z kwiatów.
Najprymitywniejsze pszczoły z rodziny lepiarkowatych (Colletidae) przenoszą pyłek na odnóżach lub w wolu. Pszczoły zwykle preferują kwiaty niebieskie i żółte, o słodkim zapachu. Gatunki o krótkich języczkach, np. z rodziny lepiarkowatych, odwiedzają kwiaty z łatwo dostępnym nektarem, np. jaskrowate, kapustowate, selerowate i astrowate. Rośliny z głębiej ukrytymi nektarnikami, np. bobowate, jasnotowate, różowate i wrzosowate, odwiedzają pszczoły o pośredniej długości języczków, np. z rodziny miesiarkowatych oraz pszczoła miodna. Natomiast rośliny z głęboko ukrytymi nektarnikami, np. orliki, niecierpki, miodunki i pierwiosnki, odwiedzane są przez pszczoły długojęzyczkowe, np. porobnice (Anthophorini spp.) oraz niektóre trzmiele: ogrodowy (Bombus hortorum) i paskowany (B. subterraneus).
Większość krajowych gatunków pszczół dziko żyjących prowadzi samotny tryb życia. Preferują siedliska suche, otwarte i o dużym nasłonecznieniu, np. murawy kserotermiczne lub napiaskowe, przydroża i miedze śródpolne [Wójtowski 1998; Banaszak 2007; Abrol 2012].
Motyle
Dojrzałe formy motyli żywią się nektarem, który pobierają długą ssawką, a gąsienice zjadają miękkie części roślin. Długość ssawki motyla dziennego wynosi od 5 do 20 mm. U motyli aktywnych o zmierzchu lub nocą dochodzi do 80 mm, np. u zawisaków (Sphingidae). W efekcie motyle mogą korzystać z nektaru ukrytego głęboko, niedostępnego dla innych owadów.
Muchówki
Jedynie formy dojrzałe muchówek odżywiają się nektarem, często również pyłkiem. Krajowe gatunki muchówek, żywiące się pokarmem zdobywanym wyłącznie na kwiatach, należą do rodzin: bzygowatych (Syrphidae), wyślepkowatych (Conopidae), bujankowatych (Bombyllidae), wujkowatych (Empidae) i rączycowatych (Tachinidae). Muchówki te mają aparaty gębowe o długości od 2 do 12 mm, przystosowane do zjadania pyłku i ssania nektaru, co pozwala im rywalizować z pszczołami i motylami. Gatunki o dłuższych aparatach gębowych odwiedzają kwiaty o nektarze ukrytym głębiej, a gatunki o krótkich aparatach spotykane są na kwiatach z nektarnikami odkrytymi i łatwo dostępnymi. Niewielkie muchówki, odżywiające się małymi ilościami nektaru, są głównymi zapylaczami kwiatów roślin z rodzin selerowatych i kapustowatych o drobnych kwiatach. Muchówki są wrażliwe na kwiaty kremowe, o stęchłym zapachu lub bez zapachu. Owady te odgrywają ważną rolę w zapylaniu roślin rosnących w cieniu, na terenach wilgotnych i chłodnych, które zwykle są omijane przez pszczoły i motyle. Za znaczącą rolą muchówek jako zapylaczy przemawia również ich dominujący udział w faunie owadów strefy umiarkowanej [Wójtowski 1998; Abrol 2012].
Chrząszcze
Chrząszcze żywią się pyłkiem i pylnikami, częściami okwiatu oraz nektarnikami. Larwy wielu gatunków chrząszczy również żerują na kwiatach, zjadając owoce i nasiona. Chrząszcze w czasie żerowania i przenoszenia się z kwiatu na kwiat, przyczyniają się w pewnym stopniu do zapylania krzyżowego, ale przenoszą niewiele pyłku, którego ziarna słabo trzymają się ich chitynowych pancerzy. Ponadto, żerując na kwiatach, wyrządzają im pewne szkody. Chrząszcze preferują kwiaty o silnym owocowym zapachu i przyćmionych kremowych lub zielonkawych kolorach [Wójtowski 1998; Abrol 2012].
Przylżeńce
Przylżeńce są drobnymi owadami, o wymiarach ciała do 1,5 mm długości, które znajdują pokarm, schronienie i miejsce do rozrodu w jednym kwiecie lub kwiatostanie. Mają kłująco-ssący aparat gębowy, którym nakłuwają tkanki i wysysają soki. Larwy zjadają pyłek i różne miękkie części kwiatów, uszkadzając przy tym zalążnię i nektarniki. Przylżeńce mogą przyczyniać się do zapylenia kwiatu pyłkiem własnym, a uskrzydlone samice, opuszczając jeden kwiat i przenosząc się na inny, mogą przyczyniać się do zapylenia krzyżowego. Występują pospolicie w kwiatach większości roślin, szczególnie gatunków z rodziny astrowatych. W rejonach północnych są one ważnymi zapylaczami niektórych gatunków roślin, np. wrzosu. Kwiaty opanowane przez przylżeńce przeważnie nie dostarczają nektaru innym owadom, jedynie pyłek [Wójtowski 1998; Abrol 2012].
Rola i znaczenie owadów w procesie zapylania
Pszczoła miodna jest najważniejszym gospodarczo zapylaczem, ponieważ jest powszechnie użytkowana i dostępna w dużej liczebności. Nie jest ona jednak uniwersalnym zapylaczem. Długość języczka pszczoły miodnej wynosi około 6-6,5 mm, dlatego jest ona mniej skuteczna w zapylaniu niektórych gatunków roślin o głębiej położonych nektarnikach i pylnikach, np. koniczyny czerwonej [Wójtowski 1998]. Ponadto, w obecności innych owadów zapylających wydajność zawiązywania owoców i nasion jest większa, nawet jeśli liczebność pszczoły miodnej jest optymalna [Brittain i in. 2013; Garibaldi i in. 2013; Rader i in. 2016]. Efektywność zapylania pszczoły miodnej może wzrosnąć nawet 5-krotnie na skutek interakcji behawioralnych z dziko żyjącymi pszczołami [Greenleaf i Kremen 2006]. Zróżnicowane zespoły zapylaczy są skuteczniejsze, ponieważ wspólnie użytkując zasoby, uzupełniają się nawzajem, a nie zastępują, co wynika z różnic w morfologii i zachowaniu różnych grup zapylaczy oraz z różnic w budowie kwiatów [Albrecht i in. 2012; Rader i in. 2016].
Przytoczone przykłady przystosowania owadów do zapylanych przez nie roślin pokazują, dlaczego różnorodność gatunkowa zapylaczy jest niezbędna, aby proces zapylania był optymalny. W interesie ludzi leży zatrzymanie groźnego trendu zmniejszania się różnorodności gatunkowej i liczebności zapylaczy, której przyczyną jest rosnąca presja ze strony człowieka na środowisko poprzez niszczenie siedlisk, brak roślin pokarmowych, chemizację środowiska, pasożyty i choroby oraz zmiany klimatyczne („IPBES 2016”). Dziko żyjące zapylacze podlegają dodatkowo presji ze strony użytkowanej pszczoły miodnej, z którą muszą konkurować o zasoby pokarmowe, a trzmiele narażone są na infekcje patogenami przenoszonymi przez pszczołę [fot. 3; Fürst i in. 2014; Mallinger i in. 2017].
Owady zapylające przyczyniają się do zwiększenia produkcji i poprawy jakości roślin uprawnych, zapewniają ludziom bezpieczeństwo żywnościowe. Dlatego tak ważna jest ochrona owadów zapylających i ich siedlisk, w których znajdują miejsca do gniazdowania i rośliny pokarmowe.